एकादशी हा हिंदू पंचांगानुसार अकरावा दिवस आहे, जो प्रत्येक महिन्यात दोन वेळा येतो. एकादशीचे महत्त्व विष्णूच्या उपासनेशी जोडलेले आहे आणि या दिवशी उपवास करण्याची प्रथा आहे.

आषाढ शुद्ध एकादशीला "आषाढी" आणि कार्तिक शुद्ध एकादशीला "कार्तिकी" म्हणतात. आषाढी एकादशीला भगवान विष्णू शेषशयी होतात आणि कार्तिकी एकादशीला जागृत होतात.

कार्तिकी एकादशीपासून तुळशी विवाह सुरू होतो आणि हा काळ चातुर्मास म्हणून पवित्र मानला जातो.

एकादशी हा हिंदू पंचांगाप्रमाणे प्रतिपदेपासून सुरू होणाऱ्या पक्षातला (पंधरवड्यातला) अकरावा दिवस आहे. हिंदू पंचांगाप्रमाणे महिन्यातला दोन पंधरवड्यांत(पक्षांत) प्रत्येकी एक अशा किमान दोन एकादश्या येतात. मध्य प्रदेशात आणि उत्तर प्रदेशात महिन्यातला कृष्ण पक्ष शुक्ल पक्षाच्या आधी येत असल्याने कृष्ण पक्षात येणारी विशिष्ट नावाची एकादशी नंतरचे नाव असलेल्या महिन्यात येते. उदा० ज्या दिवशी महाराष्ट्रात आषाढ महिन्यातील कामिका एकादशी असते, त्यादिवशी मध्य प्रदेशात श्रावण महिन्यातली कामिका एकादशी असते. हा प्रकार शुक्ल एकादश्यांच्या बाबतीत होत नाही.

एकादशीच्या सूर्योदयापूर्वीच्या ९६ मिनिटांत जर दशमी असेल, आणि, (१) सूर्योदयापूर्वीच दशमी संपली तर दशमीचा, व (२) सूर्योदयानंतर संपली तर एकादशीचा क्षय असतो. तेव्हा त्यापुढच्या द्वादशीच्या दिवशी भागवत आणि त्याच्या आधीच्या दिवशी स्मार्त एकादशी आहे असे समजतात.

कधीकधी एका पक्षात स्मार्त आणि भागवत अश्या पाठोपाठ दोन एकादश्या असतात. पक्षातल्या आधी येणाऱ्या स्मार्त एकादशीला नाव असते, भागवत एकादशीला नसते.

एकादशींची नावे आणि महिने

हिंदू महिना (इंग्रजी)	पालक देव	शुक्लपक्षातली एकादशी	कृष्णपक्षातली एकादशी
चैत्र (मार्च–एप्रिल)	विष्णू	कामदा एकादशी	वरूथिनी एकादशी
वैशाख (एप्रिल–मे)	मधुसूदन	मोहिनी एकादशी	अपरा एकादशी
ज्येष्ठ (मे–जून)	त्रिविक्रम	निर्जला एकादशी	योगिनी एकादशी
आषाढ (जून–जुलै)	वामन	शयनी एकादशी	कामिका एकादशी
श्रावण (जुलै-ऑगस्ट)	श्रीधर	पुत्रदा एकादशी	अजा एकादशी
भाद्रपद (ऑगस्ट–सप्टेंबर)	हृषीकेश की वामन?	परिवर्तिनी एकादशी/पद्मा एकादशी	इंदिरा एकादशी
आश्विन (सप्टेंबर–ऑक्टोबर)	पद्मनाभ	पाशांकुशा एकादशी	रमा एकादशी
कार्तिक (ऑक्टोबर–नोव्हेंबर)	दामोदर	प्रबोधिनी एकादशी	उत्पत्ती एकादशी
मार्गशीर्ष (नोव्हेंबर–डिसेंबर)	केशव	मोक्षदा एकादशी	सफला एकादशी
पौष (डिसेंबर–जानेवारी)	नारायण	पुत्रदा एकादशी	षट्‌तिला एकादशी
माघ (जानेवारी–फेब्रुवारी)	माधव	जया एकादशी	विजया एकादशी
फाल्गुन (फेब्रुवारी–मार्च)	गोविंद	आमलकी एकादशी	पापमोचिनी एकादशी
अधिक मास (३ वर्षांतून एकदा)	पुरुषोत्तम	कमला एकादशी	कमला एकादशी

पर्यायी नावे:
अधिक महिन्यातल्या दोनही एकादश्यांचे नाव ‘कमला‘ असते. (पर्यायी नावे - पहिली पद्मिनी, दुसरी परम)
अजा एकादशी : अन्नदा एकादशी
आमलकी एकादशी : फाल्गुन शुक्ल एकादशीला काशीमध्ये रंगभरी/रंगभरनी/रंगभरणी एकादशी म्हणतात.
उत्पत्ती एकादशी : उत्पन्ना एकादशी
जया एकादशी : भैमी/भौमी एकादशी, भीष्म एकादशी (कर्नाटकात)
निर्जला एकादशी : पांडव एकादशी, भीमसेनी एकादशी
परिवर्तिनी एकादशी : पार्श्व एकादशी
पुत्रदा एकादशी : पवित्रोपना एकादशी
प्रबोधिनी एकादशी : देव उत्थान एकादशी; देवउठणी एकादशी

एकादशीचे धार्मिक महत्त्व:
आषाढ शुद्ध एकादशीला नुसते आषाढी आणि कार्तिक शुद्ध एकादशीला नुसते कार्तिकी असे म्हणायची रूढी आहे. आषाढी एकादशीच्या दिवशी म्हणजे आषाढ शुक्ल एकादशीला, शेषशायी भगवान श्री विष्णू झोपी जातात. ते कार्तिकी एकादशीपर्यंत झोपलेलेच असतात अशी समजूत आहे. म्हणूनच चातुर्मासाचा आरंभ आषाढ शुक्ल ११ला होतो व कार्तिक शुक्ल ११ला संपतो.

कार्तिकी एकादशी देवउठणी एकादशी किंवा प्रबोधिनी एकादशी म्हणून ओळखली जाते. या दिवशी, आषाढी एकादशीला शेषशायी झालेले विष्णू भगवान जागे होतात. कार्तिकी एकादशीपासून तुळशी विवाह सुरू होतात, ते कार्तिक पौर्णिमेपर्यंत कोणत्याही दिवशी करता येतात.